Ik laat je niet alleen

In het voorjaar van 2018 verscheen het actieprogramma ‘Zorg voor de Jeugd’ van het Ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. Hierin werd geconstateerd dat gedwongen afzondering een ingrijpende maatregel is die als strafmaatregel kan worden ervaren en een risico kan vormen op een traumatische ervaring. Er werd gesteld dat gedwongen afzonderen in 2022 moet zijn teruggebracht naar nul. Daarnaast spraken alle JeugdzorgPlus-instellingen de ambitie uit gedwongen afzonderen van jongeren in de toekomst niet meer in te zetten. Deze intenties vormden de aanleiding voor het onderzoeksproject dat in oktober 2018 onder de titel “Ik laat je niet alleen” van start ging. In dit project onderzoeken we de praktijk van vrijheidsbeperkende maatregelen in de JeugdzorgPlus met het oog op het zoveel mogelijk verminderen en beëindigen daarvan. We werken nauw samen met professionals en jongeren van JeugdzorgPlus-instellingen en ervaringsdeskundigen om de randvoorwaarden te onderzoeken waaronder de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen duurzaam kan worden teruggebracht.

Het project

Het project wordt uitgevoerd in de vorm van participatief actieonderzoek. Dat betekent dat het niet alleen gaat om onderzoek, maar ook om leren, verbeteren en vernieuwen in de praktijk. Dat doen we door kennisontwikkeling en praktijkervaringen nauw met elkaar te verbinden. Zowel jongeren als professionals en ervaringsdeskundigen hebben daarin een actieve rol. Onderzoekers vertalen de gevonden inzichten zo veel mogelijk in praktische handvatten die door professionals worden gebruikt. De ontwikkelingen die daaruit voortkomen, worden opnieuw onderzocht en teruggekoppeld om vervolgens gezamenlijk de volgende stap te kunnen zetten. Leren door te doen, te evalueren en te verbeteren.

In 2018 is gestart met het bepalen van de definitie van gedwongen afzonderen samen met professionals en jongeren uit JeugdzorgPlus-instellingen en ervaringsdeskundigen. Op basis hiervan wordt sinds 2019 een gezamenlijke manier van registreren gebruikt. Doordat alle JeugdzorgPlus-instellingen gedwongen afzonderen op dezelfde manier registreren, kunnen zowel op landelijk niveau als op locatieniveau patronen van gedwongen afzonderen in beeld worden gebracht. Deze patronen worden teruggekoppeld aan de JeugdzorgPlus-instellingen, zodat hiervan geleerd kan worden. Terugkoppelingen over de inzet van gedwongen afzonderingen bieden aanknopingspunten om de inzet ervan in de praktijk te verminderen. Daarnaast worden er lerend netwerk bijeenkomsten georganiseerd, waarin vanuit elke JeugdzorgPlus-instelling ten minste één ambassadeur aansluit en betrokken is. Op deze manier kunnen instellingen leren van en met elkaar om het aantal gedwongen afzonderingen te verminderen.

Resultaten

In de periode na de start van de gezamenlijke registratie in 2019, is sprake geweest van een stabiele en significante daling van het aantal gedwongen afzonderingen van jongeren die in een JeugdzorgPlus-instelling zijn opgenomen. Tussen de JeugdzorgPlus-locaties onderling verschilt de mate waarin het aantal gedwongen afzonderingen daalt. De vermindering is in gang gezet, maar het einddoel is nog niet in zicht. Instellingen herkennen dat verminderen afhangt van vele factoren en ze geven aan dat een cultuurverandering nodig is om te stoppen met gedwongen afzonderen. De urgentie wordt algemeen gevoeld, maar niet iedereen in de instellingen denkt dat nul gedwongen afzonderingen haalbaar is. Een hele belangrijke voorwaarde om toe te werken naar het einddoel is de gezamenlijkheid. De instellingen hebben gezamenlijk een (symbolisch) contract gesloten, waaraan zij elkaar kunnen houden. Stoppen met gedwongen afzonderen kost tijd. Helaas krijg je het niet van de ene op de andere dag voor elkaar en ben je er nog niet als simpelweg alle isoleer- of separeerruimtes gesloten worden. Dit onderzoeksproject heeft laten zien dat gedwongen afzonderen breder is dan alleen een afzondering in een isoleer- of separeerruimte. Jongeren kunnen ook gedwongen afgezonderd worden in andere ruimtes. Daarom is het belangrijk om het gesprek te blijven voeren over de (on)mogelijkheid van nul gedwongen afzonderingen in de JeugdzorgPlus.

Sinds het voorjaar van 2022 is de beweging van “Ik laat je niet alleen” uitgebreid naar het onderzoeken op welke manier de inzet van vrijheidsbeperkende maatregelen duurzaam kan worden verminderd. Alle JeugdzorgPlus-instellingen hebben de ambitie om alle vrijheidsbeperkende maatregelen te verminderen. Om vrijheidsbeperkende maatregelen te kunnen verminderen, is het nodig om te weten wat je precies wilt verminderen. Zodoende is eerst samen met jongeren, professionals en ervaringsdeskundigen toegewerkt naar een definitie van vrijheidsbeperkende maatregelen. Vervolgens is een landelijke manier van registreren opgezet, zodat in elke JeugdzorgPlus-instelling op dezelfde manier gemeten wordt hoe vaak welke vrijheidsbeperkende maatregelen ingezet worden. Terugkoppelingen daarover helpen instellingen om te leren waar het beter kan en bieden aanknopingspunten om het beter te kunnen doen.

Gerelateerde projecten